Hoe katholiek is Spanje (nog)?

Spanje is een heel katholiek land, zo luidt het oordeel in België en Nederland heel vaak bij familie en vrienden, ook als ze hier op bezoek zijn geweest. Velen onder ons, immigranten, beamen dat. Maar is dat zo, is dat nog zo?

Vanuit België bekeken lijkt Spanje nog altijd katholiek. Vanuit Nederland bekeken zeker, omdat de katholieke godsdienst in Nederland wel regionaal maar niet nationaal een dominante factor is geweest. In België is het katholicisme meer dan 400 jaar de monopoliegodsdienst geweest nadat, juist, de Spanjaarden de ‘andersdenkenden’ de zuidelijke Nederlanden hebben uitgeranseld, naar voorbij Bergen-op-Zoom, Breda en Brielle en andere slagvelden waar de Spaansche trommels sloegen en Maraens trompetten weerklonken (zoals in het heerlijke lied Merck toch hoe sterck). Waarna, met al die gevluchte Vlaamse intellectuelen en kunstenaars, de Hollandse Gouden Eeuw kon beginnen. Maar ging ik het niet over de Spaanse katholieken hebben…

Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw is het katholieke België snel en sterk ontkerkelijkt. En dat is ook met Spanje gebeurd. Alleen, hier is het pas vanaf de jaren tachtig begonnen – een tijdje na het afsluiten van de Franco-dictatuur waar de Kerk mee aan de machtsknoppen stond en, bijvoorbeeld, het monopolie op het onderwijs had.

Maldita.es, de (uitstekende) website die in Spanje fake news opspoort en ontkracht en die wetenschappelijke gegevens zoekt bij allerlei fenomenen in de actualiteit, heeft onlangs een artikel gewijd aan het katholicisme in Spanje, met cijfers van het Centro de Investigaciones Sociológicas (CIS) dat sedert 1978 elk jaar sociologisch onderzoek doet in Spanje.

Het onderzoek van juni 2020 geeft inderdaad aan dat Spanje minder katholiek is dan ooit. 61% van de bevolking noemt zich katholiek tegen 92% bij de eerste meting in 1978. 36% noemt zich nu atheïstisch, niet-gelovig, onverschillig of agnostisch. 1,7% belijdt een andere godsdienst.

Opvallend zijn de grote verschillen tussen de leeftijdsgroepen. Bij jongeren tot 34 jaar noemt een minderheid van rond 40% zich katholiek. Bij 65-plussers is dat een meerderheid van ruim 80%. De ontkerkelijking zal zich met de demografische evolutie dus nog verder doorzetten.

In maart 2020 is een kantelpunt bereikt, schrijft Maldita. Toen werd de categorie van mensen die antwoordden nooit of bijna nooit naar een religieuze plechtigheid te gaan, voor het eerst groter dan 50%. 11,6% of 1 op 9 Spanjaarden zegt elke zondag of bijna elke zondag naar de mis te gaan. Daarnaast gaat 2,3% meer dan een keer per week. In België ligt het aantal zondagse kerkgangers beneden de 10%.

En toch heb ik, anderen met mij en bezoekers uit onze landen nog vaak de indruk dat Spanje een erg katholiek land is. Met indrukken kan je niet veel aanvangen als je objectief wilt zijn, maar veel houvast voor een degelijke vergelijking heb ik niet.

Wat ik wel al vaak heb gezegd: “Ik denk niet dat Spanje nog veel katholieker is dan België maar de godsdienst is wel veel meer in het straatbeeld aanwezig.” En daarmee bedoel ik: er zijn meer openbare plechtigheden, processies, feesten, vlaggen die uithangen en dergelijke.

In Ontinyent zie je in elke wijk en aan elk plein wel eens tijdelijke parkeerverbodsborden staan en de reden is vaak een katholiek feest in de parochie. In andere dorpen en steden in de omgeving zal dat niet anders zijn. En er zijn natuurlijk de Moros y Cristianos in Ontinyent en veel andere plaatsen, die (zoals ik dat bekijk, maar dat is misschien stof voor een aparte discussie) niet de ambitie heeft een geschiedenis te herdenken maar de overwinnende godsdienst te verheerlijken.

In mijn jeugd ging er in België in elke parochie een paar keer per jaar een processie uit. Dat is voorbij. Alleen plaatsen zoals Brugge, Mechelen, Tongeren, Veurne, Hakendover en enkele andere kennen nog om de zoveel jaar de grote traditionele processie. In die zin is Spanje zichtbaar wel nog altijd katholieker dan de noordelijke streken waaruit wij afkomstig zijn.

Nog even dit. Spanje telt 8 katholieke feestdagen in het jaar: Driekoningen, Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Pasen, Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming, Allerheiligen, Onbevlekte Ontvangenis en Kerstmis. België telt 6 wettelijke feestdagen van katholieke oorsprong: Paasmaandag, Hemelvaart, Pinkstermaandag, Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming, Allerheiligen en Kerstmis. Nederland heeft er ook 6: Goede Vrijdag, Paasmaandag, Hemelvaart, Pinkstermaandag, Kerstmis en tweede Kerstdag.

[Grafieken: Maldita.es]